Publikacja zdjęć na stronie internetowej

Prowadzenie własnego e-biznesu często wymaga korzystania ze zdjęć zamieszczonych w sieci, co rodzi szereg problemów pod względem prawnym. Czerpanie z tego rodzaju cudzej własności intelektualnej bez uprzedniego uzyskania stosownej zgody od uprawnionego podmiotu, zagrożone jest dotkliwymi sankcjami zawartymi w obowiązujących przepisach prawa.  

Jakie obowiązują w tym zakresie zasady, w jaki sposób regulują to zagadnienie normy prawne oraz jakie są konsekwencje naruszania praw autorskich, opowiada niniejszy artykuł.

Podstawowe zasady prawa autorskiego w kontekście zdjęć zamieszczonych w sieci internetowej

Podstawowe zasady prawa autorskiego w kontekście zdjęć zamieszczonych w sieci internetowej unormowane są w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (j.t. Dz.U. z 2021 r.  poz. 1062).

Czym jest zdjęcie jako utwór?

W myśl art. 1 ust. 1, w zw. ust. 2 pkt 3 w/w aktu prawnego – przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór), przy czym, w szczególności przedmiotem prawa autorskiego są m.in. utwory fotograficzne.

Zdaniem Sądu Najwyższego „zgodnie z art. 1 ust. 1 Pr. aut., jedynie przejawy działalności twórczej o indywidualnym charakterze mogą być uznane za dzieła i podlegają ochronie tego prawa. Chodzi zatem o kreacyjny, subiektywnie nowy, oryginalny wytwór intelektu, wywołany niepowtarzalną osobowością twórcy, który – wykonany przez kogoś innego – wyglądałby inaczej. W dziedzinie fotografii należy odróżnić przedmiot fotografii, który sam może być dziełem i to innego autorstwa, od wykonania nośnika tego dzieła, jakim jest jego fotografia. Może być również tak, jak w rozpoznawanej sprawie, że fotografia jest wybranym przez twórcę dzieła sposobem jego utrwalenia. Fakt, że w takiej sytuacji ktoś inny jest autorem dzieła fotografowanego nie wyklucza możliwości uznania za współautora powstałego fotogramu wykonawcy zdjęcia fotograficznego dzieła.

Jednakże, jak w każdym innym przypadku twórczości, konieczne jest wykazanie istnienia wkładu twórczego i indywidualnego wykonawcy fotografii w powstanie końcowego dzieła. Przyjmuje się, że za „twórczość” w rozumieniu art. 1 ust. 1 Pr. aut. można uznać w dziedzinie fotografii artystycznej świadomy wybór momentu fotografowania, punktu widzenia, kompozycji obrazu (kadrowania), oświetlenia, ustalenia głębi, ostrości i perspektywy, zastosowania efektów specjalnych oraz zabiegi zmierzające do nadania fotografii określonego charakteru, elementy te bowiem nadają fotografii indywidualne piętno, konieczne dla uznania istnienia utworu w rozumieniu Prawa autorskiego” (wyrok z dnia 5 lipca 2002 r., sygn.. akt III CKN 1096/00, OSNC 2003/11/150).

W powyższej kwestii wypowiedział się również Sąd Apelacyjny w Lublinie, który w wyroku z dnia 12 września 2016 r. (sygn. akt I ACa 942/15), wskazał, że:

„tylko taka fotografia będzie chroniona jako utwór prawa autorskiego, która jest „rezultatem pracy twórczej, a cechuje ją inwencja i samodzielność artystyczna. Nie są zatem chronione fotografie czysto rejestracyjne oraz fotografie nastawione na wierne odtworzenie oryginału np. dzieł sztuki, biżuterii, elementów konstrukcyjnych budynku. W przypadku zdjęć dokumentów i rysunków, ich przedmiot i funkcja fotografii zbliżają je do zdjęć technicznych, gdyż nie pozwalają na wybór ujęcia przez fotografującego. Za chroniony przez prawo autorskie utwór nie mogły być zatem uznane wykonane przez powoda zdjęcia dokumentów, map, tablic pamiątkowych i medali. Dotyczyło to również zdjęcia mapy, którą powód wykonał na potrzeby swojej książki. O ile bowiem mapa zawierała elementy twórcze i podlegała ochronie prawno-autorskiej, to jej zdjęcie już nie.(…)”.

Kwestię oryginalności utworu fotograficznego porusza również ratyfikowana przez Rzeczpospolitą Polską umowa międzynarodowa – Konwencja berneńska o ochronie dzieł literackich i artystycznych z dnia 9 września 1886 r., przejrzana w Berlinie dnia 13 listopada 1908 r. i w Rzymie dnia 2 czerwca 1928 r. (ratyfikowana zgodnie z ustawą z dnia 5 marca 1934 r. – Dz.U. 1935 nr 84 poz. 515). Zgodnie z jej postanowieniami – utwór fotograficzny uważany jest za oryginalny, jeżeli stanowi on własną intelektualną twórczość autora, odzwierciedlającą jego osobowość, nie biorąc pod uwagę innych kryteriów, takich jak wartość lub cel utworu.

Podkreślenia wymaga fakt, iż wykonane zdjęcie, będące utworem jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili jego ustalenia, chociażby miało postać nieukończoną, zaś sama ochrona przysługuje twórcy z mocy samego prawa, a więc niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności.

Zakres uprawnień przysługujących autorowi zdjęcia

Prawa autorskie przysługujące twórcy podzielić można na osobiste oraz majątkowe.

Zgodnie z zapisami w/w ustawy autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:

1) autorstwa utworu,

2) oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo,

3) nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania,

4) decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności,

5) nadzoru nad sposobem korzystania z utworu (art.16 ustawy).

Z kolei autorskie prawa majątkowe polegają na tym, iż twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu (art. 17 ustawy).

Jak długo prawa autorskie do zdjęć przysługują osobie uprawnionej? Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych, autorskie prawa majątkowe co do zasady gasną dopiero po upływie lat siedemdziesięciu:

1) od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich – od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych,

2) w odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany – od daty pierwszego rozpowszechnienia (czyli od daty udostępnienia utworu publiczności za zezwoleniem twórcy), chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoją tożsamość,

3) w odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca – od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy utwór nie został rozpowszechniony – od daty jego ustalenia (art. 36 ustawy).

Jeżeli bieg terminu wygaśnięcia autorskich praw majątkowych rozpoczyna się od rozpowszechnienia utworu, a miało to miejsce w częściach, odcinkach, fragmentach lub wkładkach, bieg terminu liczy się oddzielnie od daty rozpowszechnienia każdej z wymienionych części.

Czas trwania autorskich praw majątkowych liczy się w latach pełnych następujących po roku, w którym nastąpiło zdarzenie, od którego zaczyna się bieg przedmiotowych terminów.

Jakie są skutki prawne naruszania praw autorskich do zdjęć opublikowanych w sieci

Skutki prawne naruszania praw autorskich do zdjęć rozciągają się na sferę cywilną oraz karną, przy czym sam czyn może przybrać postać przestępstwa:

1) plagiatu,

2) rozpowszechniania cudzego utworu mimo braku uprawnień.

Przedmiotowe zagadnienia zostały szczegółowo opisane w innym artykule (LINK).

Kiedy korzystanie ze zdjęć zamieszczonych w sieci jest dozwolone?

Korzystanie ze zdjęć zamieszczonych w sieci jest możliwe w sposób zgodny z obowiązującym prawem tylko i wyłącznie w ramach tzw. dozwolonego użytku o charakterze publicznym.

Ma to miejsce jedynie w przypadkach wyraźnie wskazanych w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a które pozwalają na publikowanie zdjęć wykonanych przez inne osoby, bez wymaganej uprzednio ich zgody w tym zakresie. Są to:

1) prosta informacja prasowa,

2) zdjęcie reporterskie czyli tzw. prawo przedruku,

3) prawo cytatu. 

Pamiętać trzeba, iż można korzystać z utworów w granicach dozwolonego użytku pod warunkiem wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz źródła, przy czym powinno to uwzględniać istniejące możliwości (art. 34 ustawy)..

Podkreślenia wymaga fakt, że w przypadku wykonywania tzw. prawa dozwolonego użytku twórcy nie przysługuje prawo do wynagrodzenia, chyba że przepisy prawa stanowią inaczej, zaś dozwolony użytek nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy.

Prosta informacja prasowa 

Zgodnie z art. 4 pkt 4 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych  – nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego proste informacje prasowe.

W myśl art. 7 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 20 stycznia 1984 r. – Prawo prasowe (j.t. Dz. U. z 2018 r., poz. 1914) – prasa oznacza publikacje periodyczne, które nie tworzą zamkniętej, jednorodnej całości, ukazujące się nie rzadziej niż raz do roku, opatrzone stałym tytułem albo nazwą, numerem bieżącym i datą, a w szczególności: dzienniki i czasopisma, serwisy agencyjne, stałe przekazy teleksowe, biuletyny, programy radiowe i telewizyjne oraz kroniki filmowe; prasą są także wszelkie istniejące i powstające w wyniku postępu technicznego środki masowego przekazywania, w tym także rozgłośnie oraz tele – i radiowęzły zakładowe, upowszechniające publikacje periodyczne za pomocą druku, wizji, fonii lub innej techniki rozpowszechniania; prasa obejmuje również zespoły ludzi i poszczególne osoby zajmujące się działalnością dziennikarską.

Samej definicji prostych informacji prasowych polski porządek prawny nie zawiera, jednak w myśl powszechnie przyjętych poglądów doktryny prawniczej dotyczyć ona może jedynie podstawowego efektu pracy dziennikarza i jako taka być pozbawiona jakiegokolwiek indywidualnego oraz twórczego charakteru.

Jeżeli więc dana fotografia ma właśnie taki charakter, wówczas dopuszczalne jest korzystanie z niej, bez niebezpieczeństwa narażenia się na ponoszenie odpowiedzialności z tytułu naruszenia praw autorskich.

Zdjęcie reporterskie czyli tzw. prawo przedruku

Zgodnie z polskim prawem – wolno rozpowszechniać w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji już rozpowszechnione aktualne wypowiedzi i fotografie reporterskie (art. 25  ust. 1 pkt 1 lit. c ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych), przy czym za korzystanie z takich utworów, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia.

Powyższą zasadę stosuje się odpowiednio do publicznego udostępniania utworów w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym, a więc tak jak jest to w przypadku dokonywania publikacji w Internecie.

W myśl wyroku Sądu Apelacyjnego w  Warszawie z dnia 19 sierpnia 2005 roku (VI ACa 330/05) „Analiza zatem powyżej przytoczonego przepisu (art. 25 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych) pozwala na wytyczenie zakresu jego zastosowania do następujących stanów faktycznych, które łącznie spełniają następujące warunki:

– rozpowszechnianie dzieła ma następować w celach informacyjnych

– rozpowszechniać można jedynie już wcześniej rozpowszechnione dzieło

– rozpowszechnianym dziełem może być fotografia, ale musi to być fotografia reporterska.

Łączne spełnienie powyżej wskazanych przesłanek daje podstawę do przyjęcia, że działanie takie jest działaniem w granicach dozwolonych przez prawo, w sferze, w której majątkowe prawa autorskie doznają ograniczenia na rzecz interesu społecznego. Przy czym nie może ujść z pola widzenia okoliczność, że przepis art. 25 prawa autorskiego ma charakter wyjątkowy i należy go wykładać ściśle, nie zaś w sposób rozszerzający.

W literaturze przedmiotu podkreśla się, że zastosowanie art. 25 § 1 prawa autorskiego… dotyczy tzw. „przedruku”, wskazując na konieczność, by materiał będący przedmiotem przedruku był aktualny. Aktualność oceniać należy przez pryzmat obiegu informacji oraz rodzaju rozpowszechnianego materiału. Przyjmując obie powyżej przytoczone przesłanki stwierdzić należy, że z tzw. „dozwolonego użytku publicznego” (rozróżnienie sposobu korzystania z dzieła chronionego prawem autorskim na „użytek publiczny” i ” użytek prywatny”, zwanego także „licencją ustawową” (W. Machała „Dozwolony użytek prywatny w polskim prawie autorskim” wyd. LIBER Warszawa 2003) może korzystać – w pojęciu rozpowszechniania, każdy z podmiotów byleby rozpowszechnianie to miało na celu przekazanie aktualnej wiadomości o wydarzeniu, osobie etc. 

 Definicji pojęcia fotografii reporterskiej ustawa prawo autorskie… nie zawiera. Pojęcie to wiąże się z działalnością prasową, jednakże samo zamieszczenie fotografii w prasie nie powoduje jednak uznania jej za fotografię reporterską.

Zdjęcie reporterskie (por. Komentarz „Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych” J. Barta, M. Czajkowska-Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, R. Markiewicz, E. Traple wyd. Dom Wydawniczy ABC) ma być ” świadkiem” rozgrywającego się wydarzenia ma służyć jako dodatkowe udokumentowanie bieżących wiadomości. Zdjęcie reporterskie musi zatem dotyczyć aktualnych zdarzeń, kadr ma je niejako dokumentować, bowiem prawo przedruku dotyczy tylko takich ram czasowych, w jakich zachowuje aktualność z punktu widzenia szybkości obiegu informacji”.

Prawo cytatu

Prawo cytatu polega na tym, iż wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości (art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).

Zgodnie z powołanym powyżej orzeczeniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie „ustanowione przepisem art. 29 ust. 1 prawa autorskiego, ograniczenie wyłącznego prawa autorskiego na rzecz dozwolonego użytku publicznego zezwala na wykorzystanie cudzej twórczości w ramach działalności naukowej dydaktycznej lub w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku. O tym czy pozwana miała uprawnienia do skorzystania z prawa cytatu decyduje cel cytatu”. 

W świetle powyższego, stwierdzić trzeba, iż tzw. prawo cytatu, umożliwia publikowanie fotografii wykonanych przez inne osoby, bez konieczności uzyskania ich zgody oraz wypłaty odpowiedniego wynagrodzenia.

Banki zdjęć

Wiele kontrowersji budzi zagadnienie legalności korzystania z występujących w Internecie portali będących tzw. bankami zdjęć, a których przedmiotem działalności jest zapewnienie użytkownikom dostępu do darmowych fotografii.

Podkreślić trzeba przede wszystkim, że podstawą działalności tego rodzaju portali jest posiadanie odpowiedniej licencji w zakresie korzystania z utworów fotograficznych, która może pozwalać na używanie zdjęć bez żadnych ograniczeń bądź też zawierać w tym zakresie wyłączenia, w tym także czasowe lub terytorialne. Aby więc nie narażać się na konsekwencje naruszenia obowiązującego prawa z tytułu nielegalnego korzystania z utworu fotograficznego, konieczne jest, przed skorzystaniem z serwisu zdjęć, dokładne przeanalizowanie warunków udzielonej mu licencji, która powinna znajdować się na jego stronie internetowej. 

Reasumując

Polskie prawo dokładnie wskazuje, w jakich warunkach możliwe jest używanie cudzych zdjęć przy dokonywaniu ich publikacji na stronie internetowej. Nieprzestrzeganie zawartych w nim zasad w tym zakresie, skutkować może dotkliwymi konsekwencjami prawnymi, narażającymi osobę naruszającą przepisy na odpowiedzialność cywilnoprawną, a nawet prawnokarną.